Saleeban Cabdi Cali (Kalshaale)
Waxa aan la hadlayaa Madaxweynaha cusub iyo Xukuumaddiisa, waxaan leeyahay ‘Xilku maaha siyaasi maanta..’
Arraar
Laga soo bilaabo sanadkii 2014-ka, waxa aan safarro shaqo oo kala duwan ku tegay Gobolada dalka badankooda, gaar ahaan Deegaamo badan oo hoos-yimaada Gobolada Maroodi-jeex, Saaxil, Awdal iyo Togdheer, kuwaaasoo aan inta badan u tegay booqasho-howleedyo qayb ka ahaa xaqiiqo-raadintii gurmadka Abaaraha oo aan si mutadawacnimo ah deegaamo badan u tegay si aan xaallada Bulshooyinka ugu kuur-galo, ugana soo gudbiyo warbixinno.
Waxa kale oo jiray kormeerro Saxaafaddeed oo aan ku tegay Gobolada qaar markii ay Diwaan-gelinta codbixiyeyaashu socotay, ujeeddaduna waxay ahayd in aan xog ka hello sida Bulshada loogu wacyi-geliyey Diwaan-gelinta iyo fikirka ay shacbigu ka aaminsan yihiin Doorashooyinka.
Guud ahaan socdaallaydaas oo ku jaan-go’naa xog-urruurin, xaqiiqo-raadin iyo wacyi-gelin, waxaan ka bartay dhowr arrimood oo aan filayo inaanay dadka badankiisu darreensanayn, waxaana kamid ah:
Inaanay Dawladnimadu si fiican u gaadhin, isla markaana uga shaqaynin Degmooyinka iyo deegaamada ka baxsan Caasimada Gobolada dalka
Inaanu wanaagsanayn ama aanu jirrinba xidhiidhka Dawladda iyo shacbiga reer guuraaga ah ama Beeralayda ah ee ka durrugsan magaalooyinka waaweyni, hadduu jirrona ahayn xidhiidh ku dhisan habkii loo baahnaa.
Inaan adeegyada dawladdu bixisaa dhaafin Magaalooyinka waaweyn, hadday dhaafaanna aanay ahayn kuwo tayo iyo tamar fiican leh.
Waxaan ogaaday in Dadka xoollo-dhaqata ahi Dawladda u yaqaannaan shay manficiisa Dadka xilalka hayaa ku nool yihiin, iyaguna waa dadka aanay dawladnimadu saameynne loo baahdo marka codka laga doonayo.
Waxaan ogaaday inaanay Bulshadaasi wax rejjo ah ka qabin waxqabad dawladnimo oo dhaafsiisan Jiidh-jiidhka xilliga lagu jiro Ololleyaasha Doorashada.
Waxaan ogaaday in Hay’addaha Ajaanibka ah ee dalka jooggaa kuwa Dawladda uga xoggogaalsan yihiin baahiyaha ka jira Deegaamada dalka qaarkood oo aad arkayso meello laga fuliyey mashaariic ay Hay’addo ajaanib ah hir-geliyeen oo aanay ka muuqan raaddadkii dawladda dalka xukuntaa.
Waxaan ogaaday inaanay Hay’addaha nabad-gelyada iyo kuwa arrimaha Bulshada ee Dawladdu si fiican uga howl-gelin badi Degmooyinka iyo tuullooyinka dalka ee ay shaqaddoodu ku kooban tahay Magaallooyinka waaweyn.
Waxaan booqday Magaallooyin go’doon kaga jira dalka intiisa kale oo aan Xafiis dawladdeed ka furnayn, dadkuna ii sheegeen inay cid dawlad ka socota arkaan marka Doorasho jirto oo qudha, waxaanan tusaale u soo qaadanayaa Tuullada la yidhaahdo DALLAW oo ku taalla Buuralayda Koonfureed ee Gobolka Saaxil, sidaan filayanna hoos-tagta maamul ahaan Degmada Abdaal.
Deegaankaas waxa ku dhaqan Bulsho Beer-xoollo dhaqato ah. Nawaaxiga Tuullada DALLAW waxa ku yaalla Beero badan oo khudradu ka baxdo, waxaana aad uga baxa Cambaha iyo noocyada kale ee Khudrada Furuudka ah.
Gudaha tuulada waxa deggen Dad lagu qiyaasay laba kun oo Qoys, waana magaallo wakhti badan jirtay oo Ganacsi leh.
Sidaasoo ay tahay, Saldhig Boolis kuma yaallo Tuullada, Xafiis dawladdeed oo kalena hadalkiisaba daa.
Dadka Tuulladu waxay ii sheegeen inay aaminsan yihiin inay Dawladda Somaliland u shaqayso Dadka degen Laamiga iyo Magaallooyinka waaweyn “annagu Taakullo iyo Tacab kale toona kama helno Dawladda aad sheegayso…maalinta Doorashada ayuunbaanu aragnaa Dad cod naga doonaya” sidaas ayey ii sheegtay Haweenay Dabakaayo Bagaashka lagu Iibiyo ku haysata badhtamaha Magaaladaas.
Tobannaan Degmo iyo deegaan oo kale oo aan midka ugu yar saacado la sheekaystay Shacbiga ku nool, ayaan kala kulmay cabashooyin iyo cuqdad laga qabo Dawladda, iyadoo dhaliilshana marba Xisbiga xukunka haya ama Madaxweynaha eedda la saaro.
Hambalyo iyo Boggaadin
Haddaba, anigoo ka duullaya xoggogaalnimadayda xaaladda dhabta ah ee ka jirta berriga ka baxsan Bandarada waaweyn ee iyagaba baahida aasaasiga ah laga cawdo, waxaan jeclaystay inaan Madaxweynaha cusub ee xukunka la wareegay Md. Muuse Biixi Cabdi iyo Gollihiisa Xukuumadda la wadaago tallo-soo-jeedin kooban oo wax lagaga qabanayo arrimahaas.
Sidaas-darteed marka hore, Madaxweynaha iyo Golaha Wasiirrada cusub waxaan leeyahay Hambalyo, xillalka Alle ha idiin fududeeyo.
Mar labaadka Madaxweynaha waxaan ku hambalyeynayaa oo ay Bulshada inteeda badani ku bogaadinaysaa xubnaha uu u xushay Golaha Xukuumadda oo u badan dhalinyar aan odhan karno waa dad xoggogaal u ah xaaladda dhabta ah iyo xaqiiqada ay la noolshahay Bulshada Somaliland.
Mar saddexaadka waxa Madaxweynuhu ammaan ku mudan yahay inuu Golaha Wasiirrada u magacaabay Ashkhaas aan Baasboorro kale wadan, isagoo meesha ka saaray qurbo-jooggii dalka qabsaday todobadii sanandood ee Xukuumaddii Madaxweyne Siilaanyo talada haysay.
Mar afarraadka, waxa Madaxweynaha in lagu bogaadiyo oo lagu hambalyeeyo mudan arrinta ku saabsan in Golaha Wasiirradu Hantidooda gaarka ah Diwaan-geliyaan, inta aanay xilalka la wareegin, waxaanan qodobkaa ku tahkiidin lahaa inay Bulshadu markhaati ka noqoto arrintaasoo oo qalabka saxaafadda lagu soo bandhigo intii suurto-gal ah Hantida masuuliyiinta la magacaabay, si ay meesha uga baxdo saska iyo su’aasha laga qabo xatooyada ama musuqmaasuqa Hantida umadda, masuulka lagu qabto hanti-lunsinna hadhow Maxkamadda loo wada saarro.
Talo iyo Tilmaamo
Intaa markaan ka imaado, waxaan tallo iyo tilmaamo uga dhigayaa Madaxweynaha iyo Golihiisa cusub qodobadan soo socda;-
waxa iddiin taala shaqo culus oo u baahan deddaal iyo daraasad hor leh.
Wuu dhamaaday wakhtigii Siyaasaddu,waxa la gaadhay xilligii Shacbiga loo shaqeyn lahaa ee la fahmi lahaa micnaha dawladnimada ee uu Muwaadinku heli lahaa xaqiisa, isna baran lahaa xaqa lagu leeyahay.
Shaqada dawladdu maaha Xafiiska oo la fadhiyo, Waraaqo lays dhaafsado iyo Mashaariic Hay’addaha laga dalbado, balse waa Abaabul, Wacyi-gelin iyo Jiheyn, taasoo ah dhabaha lagu gaadhayo waxqabsiga iyo isku-filnaanshiyaha dal.
sidoo kale Shaqada dawladdu, waa ‘hoggaamin, haggid ,haggaajin iyo hir-gelin’.
sidaas darteed, Wasiirrada cusub iyo masuuliyiinta kale ee Dawladdaba waxa laga rabbaa inay dib ugu noqdaan bulshada oo ay xoggogaal u noqdaan nolosha ay ku nooshahay ee looma baahna inay Xafiisyada fadhiyaan oo ku sugaan shaqada.
Waxa laga rabbaa inay dhamaantood noqdaan shaqaalle u carbisan maamulka iyo hogaaminta.
Waxa laga doonayaa inay shaqaalaha Wasaarradahooda ku hogaamiyaan fulinta adeegga ee looma baahna inay Hudheellada Bunka iyo Liinta ku cabaan, sidii looga bartay ama dhaqanka u ahayd Masuuliyiin badan oo ka tirsanaa Xukuumadda xilka wareejinaysa.
Waxa laga rabaa inay dawladda iyo dadka isgaadhsiiyaan oo Shacbiga lagu carbiyo bixinta Cashuurta iyo Tacabka, taasoo qayb ka ah hannaanka Maamul-daadejinta.
Madaxweynaha iyo Xukuumaddiisa waxa looga fadhiyaa, lagana filayaa inay Shacbiga ku soo dabaallaan dhaqanka suubban iyo Asluubta, lagana saarro qabyaalada iyo fool-xumadda sida Fayriska ugu fiday oo diciifiyey awooddii dadnimo iyo wada-noolaanshihii Bulsho.
Madaxweynaha cusub waxaan kula talin lahaa inuu Laamaha Xisbigiisa ee Gobollada iyo Degmooyinka awood loo siiyo inay madaxda Xafiisyada Dawladda ee heer Gobol, Degmo iyo deegaan kula xisaabtamaan fulinta iyo ku shaqeynta Barmaamujka Xisbiga, taasoo keenaysa isla-xisaabtan iyo dar-dar gelin Dawli ah oo si togan oo la taaban karo u gaadha mujtamaca Somaliland oo dhan.
Allaa Mahad leh
Wariye: Saleban Cabdi Cali (Kalshaale)
Email: curad1986@hotmail.com